جهت شناسایی اولیه ناقلین بتا تالاسمی از اندکس های متفاوت هماتولوژی (RBC,MCV,MCH) استفاده می شود. ولی در نهایت بررسی سطح HbA2 جهت تشخیص قطعی الزامی است. درحالی که در اکثر ناقلین بتا تالاسمی سطوح A2 افزایش یافته است گروهی از این افراد دارای سطوح A2 طبیعی بوده یا با افزایش خفیفA2 همراه هستند. شناسایی این افراد درمشاوره های قبل از ازدواج می تواند مانع از تولد فرزندان تالاسمیک شود.
اختلالات مختلفی سطح HbA2 را تغییر می دهد.
تصویر1: تغییرات سطح هموگلوبین A2 در شرایط مختلف.
به طور کلی بتاتالاسمی باسطوح طبیعی A2 در دو گروه قرار می گیرد:
نوع1: با اندکس های هماتولوژی طبیعی وHbA2 در محدوده ی مرزی (افزایش خفیف)
نوع2: با اندکس های هماتولوژی غیر طبیعی ( MCH ↓ و MCV↓ ) و HbA2 طبیعی یا در محدوده ی مرزی.
بتا تالاسمی با سطوح طبیعی A2 ( نوع 1)
یکی از چالش های شناسایی ناقلین تالاسمی، تشخیص بیماران با MCV و MCH طبیعی و HbA2 محدوده ی مرزی(%3.5 -%3.1) هستند. جهش های ناحیه ́5، ́3 و دم پلی A در ژن β می توانند باعث ایجاد فنوتیپ های خفیف یا خاموش بتا تالاسمی با سطوح طبیعی HbA2 و یافته های هماتولوژیک طبیعی شوند.
جدول(1)
جدول1: ژنوتیپ های تالاسمی که با سطوح A2 طبیعی همراهند.
توارث ژن های مضاعف شده سه تایی و چهارتایی (α α α /α α α α وα α / α α α) نیز می تواند با افزایش خفیف HbA2 همراه شود. ازدواج این افراد با ناقلین بتا تالاسمی منجر به فنوتیپ های تالاسمی متوسط تا شدیدی شود از اینرو در صورت مشکوک بودن به ژن های α مضاعف شده، بررسی ژنتیکی خوشه ژنی α ضروری است.
به تازگی مشخص شده است که %35 از موارد افزایش خفیف HbA2 مربوط به جهش های ژن KLF1 است و با فنوتیپ های تالاسمی ارتباطی ندارند. آگاهی از این وضعیت می تواند کمک شایانی به مشاوره های ژنتیک تالاسمی باشد. یکی از موارد خیلی مهم که می تواند به صورت اکتسابی منجر به افزایش سطح HbA2 شود مصرف مشتقات تیمیدین در بیماران مبتلا به HIV است.
بتا تالاسمی با سطوح طبیعی A2 (نوع 2)
توارث همزمان جهش های β و δ تالاسمی بصورت cis و trans موجب کاهش سنتز زنجیره δ و نهایناً طبیعی شدن میزان HbA2 در افراد بتاتالاسمی مینور می شود.حالت هتروزیگوت دوگانه β و δ تالاسمی را می توان با بررسی سایر اعضاء خانواده، آنالیز سنتز رشته های گلوبین و یا بررسی مولکولی ژن های α وβ و δ تشخیص داد. برخی از وارینت های ژن δ نیز می تواند با طبیعی شدن سطح HbA2 در بتا تالاسمی مینور همراه باشد. تالاسمی های نادر βδγε- ، βδγ- ، βδ- نیز با مقادیر نرمال HbA2 همراه هستند، هرچند در تالاسمی βδ- معمولاً افزایش چشمگیر HbF دیده می شود.
اهمیت بررسی خانوادگی جهت تشخیص هتروزیگوت دوگانه β و δ تالاسمی در تصویر (2) مشخص شده است: آقای 26 ساله (→) بعنوان ناقل بتا تالاسمی تشخیص داده شده(FL 62: MCV، % 5.3: HbA2) در بررسی اولیه مشخص شد که برادری مبتلا به تالاسمی بتا دارد، پدر اندکس های طبیعی داشته(87: MCV، %2.7: HbA2) و مادر تالاسمی مینور است(65: MCV، %3.1 : HbA2). در نگاه اول تفسیر مقادیر نرمال HbA2 مادر مشکل است. بررسی ژنتیکی نشان داد که مادر بصورت همزمان حامل بتا تالاسمی (نیمه توپر) و دلتا تالاسمی ( نیمه هاشورزده) است و انتقال این ژن ها موجب تولد فرزندان مینور بتا و دلتا شده است .
دکتر محمد جعفر شریفی، دکترای تخصصی هماتولوژی و طب انتقال خون، آزمایشگاه پاتوبیولوژی میلاد
بدون دیدگاه