در اوایل قرن بیستم میلادی، پل ارلیخ (1915-1854) ، هماتولوژیست و ایمونولوژیست آلمانی برنده جایزه نوبل، تئوری “اتوتوکسیسیتی ترسناک” را برای واکنش های ایمنی زیان آور علیه خود، مطرح نمود. امروزه واژه خودایمنی (اتوایمیون) زمانی به کار می رود که یک اختلال در مکانیسم های کنترلی پاسخ های سیستم ایمنی رخ دهد و منجر به تهاجم سیستم ایمنی به سلول ها و بافت های خودی شود. بسته به بافت ها و اندام های درگیر، بیماری های خودایمنی را در دو گروه اختلال های خودایمن سیستمیک یا خودایمن موضعی قرار می دهند. در این مجموعه مقالات، نگاهی خواهیم داشت بر مهمترین بیماری های خودایمن، اتیولوژی و تشخیص آزمایشگاهی این بیماری ها. در این شماره، به معرفی بیماری های خودایمن سیستم اندوکرین پرداخته ایم.
• دیابت نوع 1
دیابت نوع 1 (دیابت وابسته به انسولین) بیماری خودایمنی است که ناشی از تخریب سلول های تولید کننده انسولین (سلول های بتای پانکراس) توسط پاسخ های سلولی و هومورال سیستم ایمنی است. از معدود اختلال های ودایمن است که در هر دوجنس تقریباً به یک نسبت رخ می دهد. از عوامل مستعدکننده بروز بیماری می توان به فاکتورهای ژنتیک، به ویژه حضور HLA DR3, DR4 و پلی مورفیسم در ژن های خاص (ژن انسولین، PTPN22، CD25 ، ERBB30 و CTLA-4 ) اشاره نمود. هم ایمنی سلولی و هم ایمنی هومورال در پاتوژنز بیماری نقش دارند اما تشخیص آزمایشگاهی مبتنی بر اثبات حضور اتوآنتی بادی های اختصاصی در سرم مبتلایان می باشد (پانل تشخیصی را ببینید).
• تیروئیدیت های خودایمن
بیماری گریوز شایع ترین علت پرکاری تیروئید است و ناشی از تولید اتوآنتی بادی های اختصاصی علیه رسپتورهای TSH (TSH-R Ab) توسط لنفوسیت های B خودواکنشگر می باشد. این آنتی بادی با با تحریک بیش از حد رسپتورهای TSH منجر به یک هایپراکتیویتی در غده تیروئید و در نتیجه تولید بیش از حد هورمون های T3 و T4 می شوند. حضور HLA-DR3 و پلی مورفیسم در ژن CTLA-4 از عوامل مستعد کننده بیماری گریوز به شمار می آیند. بیماری هاشیماتو که شایع ترین علت کم کاری تیروئید می باشد، با حضور اتوآنتی بادی های ضد آنزیم تیروئید پراکسیداز (Anti-TPO) و تایروگلوبولین (Anti-TG) شناخته می شود. نقش سلول های T خودواکنشگر در پاتوژنز بیماری به اثبات رسیده است. هر دو این بیماری ها در زنان بیشتر از مردان رخ می دهند و از علل بروز سقط های مکرر و ناباروری نیز به شمار می آیند.
• بیماری آدیسون
بیماری آدیسون (عدم کفایت اولیه آدرنال) اختلالی است که با کاهش تولید گلوکوکورتیکوئیدها، مینرالوکورتیکوئیدها و آندروژن ها و افزایش ثانویه ACTH مشخص می شود. در 80 درصد موارد یک اختلال خودایمن (متعاقب یک بیماری عفونی همچون توبرکلوزیز) در ایجاد بیماری آدیسون نقش دارد. علاوه بر این بیمایر آدیسون ممکن است بخشی از سندروم پلی اندوکرین خودایمن نوع 1 باشد. حضور آلل های HLA-DR3 و HLA-A (allele 5.1) از فاکتورهای مستعدکننده ژنتیکی بیماری به شمار می آیند. علاوه بر این، اتوآنتی بادی های ضد آنزیم 21- هیدروکسیلاز در گردش خون بسیاری از مبتلایان یافت شده است که نشان دهنده یک اتیولوژی خودایمنی برای بیماری آدیسون است.
• هیپوپاراتیروئیدیسم خودایمن
بیماری نادری است که معمولاً جزیی از سندروم پلی آندوکرین خودایمن نوع 1 می باشد. بیماری با کاهش قابل توجه سطوح هورمون PTH و کلسیم خون همراه است. اخیراً یک اتوآنتی بادی اختصاصی علیه پروتئین NALP5 در حدود50 درصد مبتلایان گزارش شده است.
• کم کاری خودایمن هیپوفیز
این بیماری با کاهش قابل توجه سطوح هورمون های غده هیپوفیز مشخص می شود. پلی مورفیسم در ژن CTLA-4 از مهمترین عوامل مستعد کننده در اتیولوژی بیماری می باشد. حضور اتوآنتی بادی های ضد آنتی ژن های طبیعی هیپوفیز در گردش خون بیماران گزارش شده است.
• سندروم پلی آندوکرین خودایمن
یک اختلال خودایمن سیستمیک است که با درگیری چندین ارگان درون ریز از جمله آدرنال، پاراتیروئید و تخمدان ها مشخص می شود. تایپ 1 بیماری (PAS-I) اختلال نادری است که در ماههای ابتدائی زندگی تشخیص داده می شود و دلیل آن یک نقص ژنتیکی اتوزومال در ژن AIRE (ژن تنظیم کننده خودایمنی) می باشد. تایپ 2 بیماری (PAS-II) در بالغین ، به ویژه در دهه سوم و چهارم زندگی رخ می دهد و بیشتر ناشی از پلی مورفیسم هایی در ژن PTPN22 و حضور لوکوس های خاصی از HLA می باشد. علاوه بر این ، برخی محققین نقص در تنظیم عملکرد لنفوسیت های T سایتوتوکسیک را نیز از عوامل بروز PAS-II می دانند. تشخیص آزمایشگاهی بیماری بر پایه ردیابی اتوآنتی بادی های اختصاصی علیه بافت ها و سلول های غدد درون ریز استوار است (پانل تشخیصی را ببینید).
| پانل های تشخیص آزمایشگاهی اختلال های خودایمن سیستم اندوکرین | |
| Anti-Insulin, Anti-GAD, Anti-IA2, Anti-Islet cells Insulin, FBG, HLA typing | دیابت نوع 1 |
| Anti-TSH Receptor, Anti-TPO, Anti-Thyroglobulin TSH, T3, T4, free T3, free T4, Thyroglobulin | تیروئیدیت خودایمن |
| Anti-21 hydroxylase, Anti-adrenal cortex Cortisol, Aldosterone, DHEA, ACTH | بیماری آدیسون |
| Anti-NALP5 PTH, Ca | هیپو پاراتیروئیدیسم خودایمن |
| Anti-Pituitary antigens TSH, PRL, ACTH, LH, FSH, GH | کم کاری خودایمن هیپوفیز |
| Anti-Ovarian, Anti-adrenal cortex, Anti-NALP5 Hormones analysis | سندروم پلی آندوکرین خودایمن |
بدون دیدگاه